Ўзбекистоннинг Бирлашган Миллатлар Ташкилоти фаолиятидаги ўрни

Ер юзида тинчликни ва хавфсизликни таъминлаш, давлатларнинг ва миллатларнинг ўзаро хамкорлигини ривожлантириш мақсадида 1945 йил 24 октябрда фашизм устидан ғалаба қозонган мустақил давлатларнинг ихтиёрий бирлашиш асосида тузилган энг йирик халқаро ташкилот.

БМТ Уставида кўрсатилгандек, у халқаро тинчлик ва хавфсизликни сақлаш, халқларнинг тенгхуқуқлили бўлиши ва ўз тақдирини ўзи белгилаши қоидасига амал қилиб, миллатлар ўртасида дўстлик муносабатларини ривожлантиришни, иқтисодий, ижтимоий, маданий муаммоларни хал этишда халқлар ўртасида ҳамкорлик бўлишини таъминлашни кўзда тутиб, шу умумий мақсадларга эришишда миллатлар ҳаракатини уйғунлаштириб турадиган маркази ҳисобланади.

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ташкил топиши билан инсон ва шахс хуқуқларини ҳимоя қилишни халқаро хуқуқий тартибга солишни замонавий босқичига асос яратилди ва БМТ уставида таъкидланганидек: “Биз, Бирлашган миллатлар халқлари, инсоннинг асосий хуқуқларига, инсон шахсининг қадр қимматига, эркак ва аёлларнинг тенг хуқуқларига ва катта кичик миллатлар хуқуқларининг тенглигига ишончини қайта қарор топтиришга қатъий аҳд қилиб, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг ушбу Уставини қабул қилишга ва Бирлашган Миллатлар Ташкилотини таъсис қилишга розилик бердик!”

Айни маҳалда, Бирлашган Миллатлар Ташкилотига аъзо давлатлар “Барча давлатлар ўртасида дўстона муносабатларни ривожлантириш учун таъминлаш учун зарур бўлган тинчлик адоват ва фаровонликнинг муҳим аҳамияти ҳисобланадиган инсон хуқуқлари ва асосий эркинликларининг ҳурмат қилиниши ва уларнинг ялпи аҳамиятини тан олиш” мажбуриятини ўз зиммаларига олдилар.

БМТ Устави барча давлатлар риоя этилиши шарт бўлган ягона халқаро ҳужжатдир.

Ўзбекистон Республикаси Мустақиликка эришгандан сўнг ўтмиш – 1992 йилнинг 2 мартида БМТга аъзо бўлди. Бугунги кунда ер юзида 270 дан ортиқ мамлакат мавжуд бўлиб, улардан 193 таси БМТга аъзо бўлган. Дунёдаги энг нуфузли ташкилот бўлмиш БМТнинг Бош Ассамблеяси биноси олдида Ўзбекистон Республикасининг Давлат байроғи шу куни 2 март 1992 йилдан бери йўқорига самога кўтарилган. 1993 йилнинг 24 августида БМТнинг Тошкентдаги ваколатхонаси очилди.

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг ва Бирлашган Миллатлар Ташкилот тараққиёт Дастурининг Ўзбекистондаги доимий вакили ҳамда Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармойишига биноан Ўзбекистон Республикасининг Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (Нью-Йорк шаҳри) даги доимий вакили фаолият юритадилар.

БМТнинг бир йиллик бюджети тахминан 2 миллиард долларни ташкил этади. Ўзбекистоннинг бадали – қарийб 270 минг доллардан иборат.

Ўзбекистон Республикаси биринчи Президенти И.А.Каримов тарихда биринчи марта БМТда Ўзбекистоннинг Олий даражадаги биринчи иштироки сифатида БМТ ишида 1993 йил 28 сентябрь БМТ Бош Ассамблеясининг 48-сессиясида сўзга чиқди. Бизнинг мустақил мамлакатимиз жаҳоннинг энг олий анжуманида зўр қадр-қиммат билан иштирок этди. Республикамиз Президенти БМТнинг бутун жаҳон ҳамжамияти учун энг муҳим муаммоларни муҳокама этиш ва хал қилишидаги, тинчлик ва хавфсизликни қўллаб қувватлашдаги, жамийки халқлар тараққиётига кўмаклашишдаги ролини алоҳида такидлади. Ўзбекистон Республикаси дунё сиёсий харитасида олиб бораётган йўлини дунё ҳамжамияти тан олганлигини эътирофи сифатида дунёдаги энг нуфузли ташкилотнинг энг нуфузли 50 сессиясига бутун Бирлашган Миллатлар Ташкилоти номидан Ўзбекистон Республикаси Биринчи Президенти И.А.Каримов таклиф этилдилар. 1995 йил 24 октябрда БМТнинг энг юқори минбаридан маъруза қилдилар.

Дунёнинг энг йирик анжуманларида Ўзбекистон раҳбари халқаро терроризм ва наркобизнес билан боғлиқ муаммоларни хал этиш; минтакавий хавфсизлик жумладан Марказий Осиё минтақасида барқарорлик ва хавфсизликни таъминлаш; жахон хавфсизлик тизимини такомиллаштириш, БМТ фаолияти ва таркибий тизимини ислоҳ қилишга тааллуқли таклифлар билан чиқди.

Ўзбекистон Республикаси БМТнинг тенг хуқуқли аъзоси сифатида бу энг нуфузли халқаро ташкилотнинг мақсад ва қоидаларига қатъий амал қилиб келмоқда.

Инсон хуқуқлари Умумжаҳон декларацияси Ўзбекистон Республикаси Мустақилликка эришгандан сўнг қўшилган биринчи халқаро хуқуқий ҳужжат бўлди ва у туфайли Ўзбекистон БМТнинг тегишли конвенциявий органларига ўзининг даврий миллий маърузаларини мунтазам равишда тақдим этиш орқали инсон хуқуқлари соҳасидаги халқаро мажбуриятларни изчиллик билан ва қатий равишда бажариб келмоқда. Уларнинг тавсияларини бажаришда муҳтарам Президентимизни раҳномоликларида давлат органлари, фуқаролик жамияти институтлари, фуқароликнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари, оммавий ахборот воситалари ва бевосита фуқароларнинг ўзлари ҳам иштирок этмоқдалар. Инсон хуқуқлари Умумжаҳон Декларациясининг қоидалари Ўзбекистон Республикаси, инсоннинг сиёсий, иқтисодий, ижтимоий ва маданий хуқуқ ва эркинликларининг ишончли ҳимоя қилишни таъминлайдиган миллий қонунчилик меъёрларида ўз ифодасини топган.

1948 йил 10 декабрда Бош Ассамблеяси Инсон хуқуқлари Умумжаҳон Декларациясини эълон қилди ва қабул қилди. “Ҳар бир одам учун инсоннинг умумий хуқуқлари илк бор ўз ифодасини топган ушбу ҳужжат бугунги кунда 360 дан ортиқ тилда чоп этилган ва жаҳондаги энг кўп таржима қилинадиган ҳужжат ҳисобланади. Бу унинг универсал хусусиятга эга эканлиги ва кенг тарқалишидан далолатдир. Мазкур ҳужжат кўплаб янги, мустақил давлатлар конституциялари ва янги демократиялар учун намуна бўлиб хизмат қилмоқда, онгимизда эзгулик ва ёвузлик ҳақида фикр юритиш имконини берадиган мезонга айланди,” – деб тарифлади БМТнинг собиқ Бош котиби Пан Ги Мун.

Ушбу декларация мустақил Ўзбекистон Республикаси имзолаган энг биринчи халқаро ҳужжатдир. 1991 йил 30 сентябрь. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг “Инсон ва фуқароларнинг асосий хуқуқлари, эркинликлари ва бурчлари” деб аталган икки бўлими мазкур декларация талабларига тўла мос бўлиб, унда Ўзбекистон Республикаси барча фуқаролари тенг хуқуқ ва эркинликларга эга бўлиши, жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахси ва ижтимоий мавқеидан қатий назар, қонун олдида тенглиги таъминланган. Республикамизда инсон хуқуқларига оид юздан ортиқ қонунлар қабул қилинган ва улар халқаро меъёрлар ва андозаларга мувофиқлаштирилган.

Гиёҳвандлик иллатига қарши кенг кўламда кураш олиб бориш муаммоси Ўрта Осиёдаги иқтисодий қолоқлик ва халқаро наркобизнеснинг кучайиши билан боғлиқдир. Ўрта Осиёда БМТнинг наркобизнесга қарши кураш юзасидан ҳамкорликдаги сай-ҳаракатларини мувофиқлаштирувчи минтакавий марказ тузиш таклифини Ўзбекистоннинг ўзи киритди.

Орол денгизининг ҳалокати бутун дунё учун олдиндан айтиб бўлмайдиган оқибатлар келтириб чиқармоқда. Ўзбекистоннинг таклифига биноан БМТнинг Орол денгизи бўйича махсус комиссияси тузилди.

Ўзбекистон Республикаси Президенти БМТ тизимида терроризмга қарши кураш бўйича Халқаро марказ ташкил этиш хақида таклифни 1999 йилнинг ноябрь ойида Европада хавфсизлик ва хамкорлик ташкилотининг Стамбул саммитида ҳам, 2000 йил 7-8 сентябрь кунлари Нью-Йоркда бўлиб ўтган БМТнинг “Минг йиллик” саммитида ҳам киритганларидан сўнг ушбу таклиф нақадар долзарб эканлигини фақат 2001 йил 11 сентябрь воқеаларидан кейин англаб етиб, 2001 йил 28 сентябрь куни БМТ Хавфсизлик Кенгашининг 1373-сонли резолюцияси билан Хавфсизлик кенгаши таркибида терроризмга қарши кураш қўмитаси тузилди.

БМТ Бош Ассамблеясида Ўзбекистон Республикаси Президенти муҳтарам Юртбошимиз томонларидан минтакавий хавфсизлик ва барқарорлик муаммоларини ҳал этиш йўл-йўриғи дунё миқёсидаги муаммолар билан бирга қўшиб очиб берилди. Ҳамда Ўзбекистоннинг кенг кўламли ҳамкорликка оид ҳамма таклифларида уни БМТ фаолияти ва бу ташкилотнинг ихтисослашган муассасалари орқали амалга ошириш тамойиллари илова қилинди.

Давлатимиз раҳбари БМТ Бош Ассамблеясининг сессияларида жаҳоннинг энг юқори минбаридан туриб, мустақил Ўзбекистон ташқи сиёсатининг маънавий йўналиши инсонпарварлик, инсонийлик, ошкоралик, ҳуррият, ўз имкониятларига таяниш ва инсониятнинг ягона оиласида ўз тараққиёт йўлига эга бўлишлигини таъкидлаб, баён қилдилар.

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Ўзбекистондаги ваколатхонаси БМТ тизимидаги иқтисослашган ташкилотлар фаолиятлари ва дастурларини бирлаштириб, Ўзбекистон Республикаси ҳукумати билан биргаликда белгиланган асосий йўналишларга қаратади. Ваколатхона таркиби БМТнинг: тараққиёт дастури (ПРООН) ахборот ва жиноятчилик билан алоқалар бўлими, гиёҳвандликка қарши кураш дастури, қочоқлар ишлари бўйича олий комиссар бошқармасининг ваколатхонаси, болалар жамғармаси (ЮНИСЕФ), саноатни ривожлантириш ташкилотининг ваколатхонаси (ЮНИДО), жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти, аҳоли жамғармаси ва бошқа кўпгина дастурлардан иборат.

БМТ нинг Ўзбекистондаги доимий вакили Стефан Приснер “Ўтган икки ўн йиллик давомида БМТ ядро қуроли тарқалишига қарши кураш, ҳудуддаги ижтимоий – иқтисодий экологик муаммоларни бартараф этиш, халқаро терроризм ва гиёҳванд моддалар савдосини олдини олиш ва бошқа соҳаларда Ўзбекистон давлати ўз фаоллигини намоён этиб келмоқда”, деб таъкидлайди. “Бугунги кунда Ўзбекистон ҳудудларида ишлаётган БМТ билан ҳамкорлик дастур мамлакатни ривожлантиришга ўз ҳиссасини қўшиши шубҳасиз. Ривожланишга кўмаклашиш бўйича БМТ бирлашган дастури умумий стратегияси доирасида фаровонлик, ижтимоий хизматларни такомиллаштириши, барқарор экологик ривожланишни таъминлаш ва самарали давлат бошқарувини амалга ошириш борасидаги чора-тадбирларни қўллаб қувватлайди,” – деб эътироф этади БМТнинг Ўзбекистондаги доимий вакили.

БМТнинг ихтисослашган ташкилотлари қаторида Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг ЮНЕСКО – маориф фан ва маданият масалалари билан шуғулланувчи ташкилоти – халқаро ҳукуматлараро ташкилотига ҳам Ўзбекистон Республикаси 1993 йил 26 октябрда аъзо бўлган.

Ташкилот фаолиятининг асосий йўналишлари ялпи саводсизликка қарши кураш, маъориф тизими ва кадрлар тайёрлашни ривожлантириш, миллий маданиятларни ўрганиш ва тарқатиш, атроф муҳитни ва маданий ёдгорликларни муҳофаза қилиш, океанография, геология, гидрология, социология, коммуникация ва бошқа соҳаларда глобал илмий муаммоларни хал этишда ҳамкорлик қилишдан иборат. Ахборот ва информатика-коммуникация масалалари унинг фаолиятида катта ўрин эгаллайди. Ўзбекистон Республикасининг ЮНЕСКО ишлари бўйича миллий комиссияси 1994 йил 29 декабрда ташкил этилган бўлиб, унинг таркиби Ўзбекистон Республикасининг Вазирлар маҳкамаси томонидан тасдиқланган.

Ўзбекистон Республикасининг БМТнинг ЮНЕСКО ташкилоти билан ҳамкорликда қилаётган ишлари беқиёс. Бу беҳисоб ишлар ичидан базилари қуйидагилардан иборат. ЮНЕСКО Ўзбекистоннинг Кадрлар Тайёрлаш Миллий дастурини амалга оширишга бевосита ёрдам кўрсатиш мақсадида бир қатор олий ўқув юртларида ЮНЕСКО кафедралари, шунингдек ЮНЕСКО мактаблари ташкил этган.

ЮНЕСКО доирасида Абу Райхон Беруний, Абу Али Ибн Сино таваллудининг 1000 йиллик, Мирзо Улуғбекнинг 600 йиллик, Амир Темурнинг 660 йиллик тантаналари нишонланди. ЮНЕСКОнинг Париждаги бош қароргоҳида Амир Темур ҳафталиги ўтказилиб, “Темурийлар даврида фан, маданият ва маъорифнинг гуллаб яшнаши” мавзусида илмий конференция ва кўргазмаси ташкил этилди.

Тошкент шаҳрининг 2000 йиллиги, Хива (1997 йил), Бухоро (1997 йил), Термиз (2002 йил) шаҳарларининг 2500 йиллиги, Шаҳрисабз шаҳрининг 2700 йиллиги (2002 йил), Ахмад Ал-Фарғонийнинг 1200 йиллиги, Имом Бухорийнинг 1225 йиллиги (1998 йил), “Алпомиш” халқ достони яратилганлигининг 1000 йиллиги (1999 йил), Авесто китоби яратилганлигининг 2700 йиллиги (2001 йил) нишонланди. ЮНЕСКО билан бирга қадимий ва хамиша навқирон Самарқанд шаҳрида “Шарқ тароналари” халқаро мусиқа фестивали, Бойсун туманида фольклор фестивали ўтказилиб келинмоқда.

Мазкур оламшумул тадбирлар муҳтарам Ўзбекистон Республикаси Президенти ташаббуслари ва доно раҳбарликлари остида хукуматимиз ЮНЕСКО билан хамкорликда амалга оширилиб келинмоқда. Ўзбекистон Республикаси Биринчи Президенти И.А.Каримов инсоний идеалларни эъзозлагани, маданий қадриятларни тиклаш ва сақлашдаги, илмий меросини ўрганишдаги хизматлари учун 1998 йилда ЮНЕСКОнинг Абу Али Ибн Сино номидаги олтин медали билан мукофотланган.

БМТнинг бир қатор ихтисослашган ва ташкилотлари қатори БМТнинг болалар жамғармаси бўлмиш ЮНИСЕФ билан ҳам Ўзбекистонда ҳамкорлик ўрнатилган. Ва Республикамизда ЮНИСЕФ билан биргаликда болаларни иммунизация қилиш, бошланғич мактаб ўқувчиларини озиқ овқат ва ичимлик суви билан таъминлаш, вакциналар етказиб бериш бўйича узоқ муддатли дастурлар, Оролбўйи аҳолисига ёрдам кўрсатиш юзасидан мазкур дастур, “Орол денгизи: минтақавий ва экологик ёрдам лойиҳаси” ишлаб чиқилган.

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти – тинчликни ва халқаро хавфсизликни қўллаб қувватлаш, давлатлараро ҳамкорликни ривожлантириш мақсадида ташкил этилган универсал ташкилотдир.

БМТ ҳар бир инсонни хуқуқларини қўллаб қувватлаш, кенгайтириш ва ҳимоя қилиш мажбуриятини ўз зиммасига олган дунёдаги ягона ташкилот сифатида дунёнинг “умужаҳон парламенти” сифатида календарнинг маълум бир кунини инсоният учун, халқ учун, умумжамият учун зарур бўлган масалаларга бағишлаб қўйган. “Динлараро бағрикенглик ҳафтаси”, “Саратон билан курашиш халқаро куни”, “Халқаро ижтимоий адолат куни”, “Халқаро она тили куни” февраль ойида. Март ойида “Камситишга ноль куни”, “Халқаро ёввойи табиат”, “Халқаро ирқий камситилишни бартараф этиш куни”, “Ирқчилик ва ирқий камситилишларга қарши курашаётган халқлар билан бирдамлик ҳафтаси”, “Халқаро сил касаллигига қарши курашиш куни”, “Халқаро инсон хуқуқлари поймол бўлишида ҳақиқатни ўрнатиш куни”. Апрель ойида “халқаро спорт, тинчлик ва тараққиёт йўлида куни”, “Йўл ҳаракатларида содир этилган ходисаларда ҳалок бўлганларни хотиралаш куни”, июнь ойида “Халқаро атроф муҳитни муҳофаза қилиш куни”, “Халқаро қочоқлар куни”, “Гиёҳвандликка қарши курашиш куни”, “Халқаро мурувват куни”, сентябрь ойида “Халқаро тинчлик куни” бўлиб деярли 365 кун инсонларнинг турли муаммоларини енгиллаштиришда, баъзи муаммоларни ечилишида ўз самарасини бермоқда.

БМТ ўз тараққиёт дастурини амалга оширишда дунёнинг турли чеккаларида ва ер юзининг барча минтақаларида БМТнинг кўплаб ихтисослашган ташкилотлари ва муассасалари орқали ҳам тинчликни сақлашда, инсонлар ҳаётидаги муаммоларни бартараф этишда салмоқли ҳисса қўшиб келмоқда.

БМТнинг гиёҳвандлик моддаларига қарши курашиш дастури, қочоқлар ишлари бўйича Олий камиссар вакиллари, БМТнинг ЮНИСЕФ болалар жамғармаси, БМТнинг ахборот ва жамоатчилик билан алоқадор бўлиши, халқаро меҳнат ташкилоти, халқаро валюта фонди, халқаро тараққиёт уюшмаси, Халқаро тикланиш ва тараққиёт банки, Халқаро Қишлоқ Хўжалигини ривожлантириш фонди, БМТ нинг маориф, фан ва маданият масалалари бўйича ЮНЕСКО ташкилоти, Саноатни ривожлантириш бўйича ЮНИДО ташкилоти, жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотлари каби Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг кўплаб ихтисослашган муассасаси ва ташкилотлари дунёнинг деярли барча давлатларида турли соҳаларда ислоҳатлар стратегияси ва келаётган ёрдамни мувофиқлаштириш, ижтимоий соҳадаги ислоҳатлар, маданий – маънавий қайта уйғониш, хусусийлаштириш ва хусусий секторни ривожлантириш, атроф муҳитни химоя қилиш, бошқарув тизимини ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш йўллари билан ҳам дунёда тинчликни таъминлашда ўзининг салмоқли ҳиссаларини қўшиб келмоқда. Зеро Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг XIX та бобларидаги 111 та моддаларининг барчалари ҳам ер юзида халқлараро тинчлик ва хавфсизликни барпо этиш билан йўғирилган.

БМТ Уставида таъкидланган халқаро тинчлик ва хавфсизликни барпо этишда Ўзбекистон Республикасининг ҳиссаси беқиёс ва бетакрор. Жаннатмакон юртимизни тинчлиги, муқаддас Ватанимиз равнақи доно халқимиз фаровонлиги учун муҳтарам Президентимиз Ш.М.Мирзиёев раҳнамоликларида ҳукуматимиз, диний идорамиз томонларидан оқилона олиб борилаётган хайрли, савобли ишларни амалга ошириш мақсадида вилоятларимиз раҳбарлари ҳамда шаҳар, туман раҳбарларининг бошчиликларида истиқлолимиз шарофати билан меҳнаткаш халқимиз кўп ишларни амалга оширди ва ҳали хамон бажарилиб келинмоқда. Бунга дунё тан бермоқда.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг БМТ Бош котибига юборган мактубларда қуйидаги сатрлар бор: “Ўзбекистондагилар ҳозирги дунёда ҳар қандай можароларни фақат тинч музокаралар йўли билан сиёсий воситалар ёрдамида тинч хал қилиш мумкинлигига, бу музокараларда БМТ бош рол ўйнаши кераклигига ҳам қаттиқ ишонадилар.”