AMЕRIKA MICHIGAN KUTUBXONASIDAGI “AL-JOMEʼ AS-SAHIH” ASARI NUSXASI

Dunyoning turli mamlakatlari kutubxonalarida Imom Buxoriy rahmatullohi alayhning “Al-Jomeʼ as-Sahih” asari nusxalari saqlanmoqda. Jumladan, Amerikaning Michigan kutubxonasida ham ushbu asarning “Vahiyning boshlanishi” bobidan “Sahobalarning fazilati” qismidagi 3758-hadisgacha boʻlgan nusxasi saqlanib kelmoqda.

Kitob toʻliq holatda boʻlib, boshlanishi (basmalasi) va muqaddimasi 4 betni tashkil qiladi. Asar arab tilida yozilgan va ilk bobi Niso surasining 163-oyati bilan boshlangan, yaʼni:

إِنَّا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ كَمَا أَوْحَيْنَا إِلَىٰ نُوحٍ وَالنَّبِيِّينَ مِن بَعْدِهِ ۚ وَأَوْحَيْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَعِيسَىٰ وَأَيُّوبَ وَيُونُسَ وَهَارُونَ وَسُلَيْمَانَ ۚ وَآتَيْنَا دَاوُودَ زَبُورًا

Maʼnosi: Biz Nuhga va undan keyingi paygʻambarlarga vahiy yuborganimiz kabi sizga ham vahiy yubordik. Yana Ibrohim, Ismoil, Isʼhoq, Yaʼqub va uning urugʻ-avlodi, Iso, Ayyub, Yunus, Horun va Sulaymon paygʻambarlarga ham vahiy yuborganmiz. Dovudga Zaburni ato etdik.

Asarda keltirilgan birinchi hadis:

حَدَّثَنَا الْحُمَيْدِيّ عَبْدُ اللَّهِ  بْنُ الزُّبَيْرِ،قَالَ : حَدَّثَنَا سُفْيَانُ، قَالَ : حَدَّثَنَا يَحْيَى بْن سَعِيدٍ الْأَنْصَارِيُّ،قَالَ :  أَخْبَرَنِي مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ التَّيْمِيُّ، أَنَّهُ سَمِعَ عَلْقَمَةَ بْن وَقَّاصٍ اللَّيْثِيَّ، يَقُولُ : سَمِعْت عُمَرَ بْنَ الْخَطَّاب رَضِيَ للَّهُ عَنْهُ عَلَى الْمِنْبَرِ،قَالَ : سَمِعْت رَسُولَاللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، يَقُولُ : ” إِنَّمَاالْأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ، وَإِنَّمَا لِكُلِّامْرِئٍ مَانَوَى، فَمَنْ كَانَ هجْرَتُهُ إِلَىدُنْيَا يُصِيبُهَا أَوْإِلَى امْرَأَةٍ يَنْكِحُهَا، فَهِجْرَتُهُ إِلَى مَا هَاجَرَ إِلَيْهِ “.

Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Paygʻambar sollallohu alayhi vasallam: «Albatta, amallar niyatga bogʻliqdir. Albatta, har bir kishiga niyat qilgan narsasi boʻladi. Bas, kimning hijrati Alloh va Uning Rasuli uchun boʻlsa, uning hijrati Allohga va Uning Rasuliga boʻladi. Kimning hijrati dunyo uchun boʻlsa, unga erishadi. Yoki ayol uchun boʻlsa, uni nikohlab oladi. Bas, uning hijrati nima uchun boʻlsa, oʻshanga boʻladi”, dedilar». Beshovlari rivoyat qilgan.

Kitobning hajmi 444 varaqdan iborat boʻlib, quyidagi hadis bilan tugallangan:

حَدَّثَنَا ‏ ‏سُلَيْمَانُ بْنُ حَرْبٍ ‏ ‏حَدَّثَنَا ‏ ‏شُعْبَةُ ‏ ‏عَنْ ‏ ‏عَمْرِو بْنِ مُرَّةَ ‏ ‏عَنْ ‏ ‏إِبْرَاهِيمَ ‏ ‏عَنْ ‏ ‏مَسْرُوقٍ ‏ ‏قَالَ ‏ ‏ذُكِرَ ‏ ‏عَبْدُ اللَّهِ ‏ ‏عِنْدَ ‏ ‏عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو ‏ ‏فَقَالَ ‏ ‏ذَاكَ رَجُلٌ لَا أَزَالُ أُحِبُّهُ بَعْدَ مَا سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ‏ ‏صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ‏ ‏يَقُولُ ‏ ‏اسْتَقْرِئُوا الْقُرْآنَ مِنْ أَرْبَعَةٍ مِنْ ‏ ‏عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ ‏ ‏فَبَدَأَ بِهِ ‏ ‏وَسَالِمٍ ‏ ‏مَوْلَى ‏ ‏أَبِي حُذَيْفَةَ ‏ ‏وَأُبَيِّ بْنِ كَعْبٍ ‏ ‏وَمُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ ‏ ‏قَالَ لَا أَدْرِي بَدَأَ ‏ ‏بِأُبَيٍّ ‏ ‏أَوْ ‏ ‏بِمُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ ‏

Maʼnosi: Sulaymon ibn Harb, Shoʻba Amr ibn Murra, Ibrohim va Masruqdan rivoyat qilib aytadiki, Abdulloh (sahoba) Abdulloh ibn Amur huzurida shunday dedi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan shu hadisni eshitganimdan keyin Abdulloh ibn Masʼudga muhabbatim juda oshgan.

U zot: Qurʼoni karim tilovatini 4 kishidan soʻranglar, ular: Abdulloh ibn Masʼud deb boshladilar, keyin Salim Muvla Abu Huzayfa, Ubay bin Kaʼb va Muʼaz bin Jabal dedilar. Shundan soʻng roviy: “Esimda yoʻq, Ubaydan yoki Muʼaz bin Jabaldan boshlaganmidilar…?”, deb qoʻshib qoʻydi.

Asar kalafonida quyidagi matn keltirilgan:

اخر النصف الاول من كتاب الجامع الصحيح تصيف ابي عبد الله محمد بن اسماعيل البخاري ويتلوه اول النصف الثاني مناقب عبد الله ابن مسعود على يد افقر العباد الى عفو ربه الفقير علي بن المرحوم علي الكتبي عفي عنهما بمنه وكرمه وحسبنا الله ونعم الوكيل وصلى الله على محمد واله وصحبه اجمعين تم

Maʼnosi:

“Al-Jomeʼ as-Sahih” kitobi birinchi yarmining oxirgi qismida Imom Buxoriy tavsifi bitilgan. Shundan soʻng matn Abdulloh ibn Masʼudning “Faqir bandalarning qoʻlidagi fazilati – bu Robbining magʻfiratidir” va Faqir Ali ibn Marhum Ali al-Kutbiyning “Alloh inoyati va saxiyligi bilan ularni afv etadi. Bizga Allohning oʻzi kifoya, U eng yaxshi vakildir. Muhammad sollallohu alayhi vasallam va uning oilasiga hamda barcha sahobalariga salovotlar boʻlsin”, degan soʻzlari bilan yakunlangan.

Koʻchirilgan sana: (v. 2^a): 1700-1750 yillar ichida.

Xattot: (v. 444^a): Ali ibn Ali Katibiy.

Hijoziy nasx. 446 varaq. (v.2^b -446^a); 25 qator; mistara; poygir; siyohi qora; (v.39-40, v.63-64, v.196-197, v.273-274, v.332-333, v.340-341, v.358-359, v.386-387, v.410-411 varaqlari qayta toʻldirilgan); +2^b varaq unvon, zarhal naqshlar bilan bezatilgan; bob, fasllari qizil, qora tilla siyohda; matn qizil, koʻk rangli ramka ichiga olingan; hoshiyasida sharh, toʻldirmalar bor; sharq qogʻozi; kurrosa 8; matn oʻlchami: 220´115 mm; varaq oʻlchami: 319´229 mm; varaqlar sharqona raqamlanmagan.

Muhr (v. 1^a ):

من تمليكات اضعف العباد السيد ابراهيم باشا بن السيد اسماعيل اغا بن الشيخ الحاج يوسف افندى قدس الله سره سنة ٨٥٤/۱۲١٩.

Sayid Ibrohim Posho ibn Sayid Ismoil Ogʻa ibn Shayx Hoji Yusuf Afandi. 1219/1804 y., “British Museum, London, No.51. Sahih of Bukhari, vol.i.”, “235”.

Muqova: malla rangli, bosma naqshli, turunj va lola, sharq muqovasi. Tayakisi charmdan.

Qoʻlyozmaning holati: varaqlari namdan zararlangan va qurt yegan boʻlsa-da, hozirgi kunda taʼmirlangan va yaxshi saqlanmoqda.