Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi bukhari.uz
Gʻuluvning lugʻaviy va istilohiy maʼnolari
Gʻuluv (الغُلو) soʻzi lugʻaviy jihatdan: chegaradan oshib oʻtish, biror bir ishda haddan oshmoq maʼnosini anglatadi. Qozondagi suv issiqning shiddatidan qaynab toshsa ham “غَلَا القِدرُ” deb aytiladi. Matoning narxi odatiy narxidan oshsa ham “غَلا السعر” – mato qimmat boʻldi, deyiladi[1].
Istilohiy maʼnosi:
Biror narsada haddan oshib ketmoq yoki biror narsani haddan oshirib bajarmoq. Maqtashda yoki mazammat qilishda loyiq boʻlganidan oshirib yuborish. Masalan: “وغَلا في الدين”, dinda chuqur ketdi, haddidan oshdi”[2]. “Gʻuluv” deb amallarni bajarishda qattiqqoʻl va murosasiz boʻlish, dinda amallarni bajarishda mubolagʻa qilishga aytiladi.
Dinda gʻuluv ketish – dinda chuqur ketish, diniy arkonlar va ibodatlarni bajarishda haddidan oshish, toʻgʻri yoʻl deb notoʻgʻri yoʻlga burilish maʼnolarini anglatadi.
Dinda gʻuluv ketish – Islom belgilab bergan, amal qilishga daʼvat etgan va undan ogʻishdan qaytargan meʼyor chegarasidan chetga chiqishdir[3].
Gʻuluv bilan ibodatlarni mukammal bajarishdagi talabchanlik oʻrtasidagi farq
Ehtimol, baʼzi odamlar dinda chuqur ketishni qoralash ibodatlarda dangasalikni quvvatlashning bir yoʻli deb chalkashtirishlari mumkin.
Oʻrtadagi bu chalkashlikni koʻtarish uchun bizga Ibn Munirning quyidagi soʻzi kifoya qiladi: “Biz ham, bizdan oldingi odamlar ham dinga zid boʻlgan amallarni qilgan har bir kishining nomi ham, amali ham yoʻq boʻlib ketganini koʻrdik.
Maqsad, ibodatlarni mukammal bajarishga toʻsqinlik qilish emas, chunki u maqtovga sazovor ishlardandir. Aksincha, amallarni bajaruvchi musulmon kishiga ibodatlardan malol va zerikish olib keladigan yoki tuni bilan nafl ibodatlarni bajarishga mukkasidan ketib, ibodatlarning eng yaxshisini yoki farz ibodatlarni tark etishga olib keladigan yoʻldan qaytarishdir. Oʻz ixtiyori bilan chuqur ketishdan masalan, tun boʻyi namoz oʻqib, bomdod namozini jamoat bilan ado etishdan uxlab qoladigan kishining ishi kabi amallardan man etishdir”[4].
Dinda chuqur ketishning turlari
Qurʼoni karim va sunnati mutohharoda kelgan dalillar gʻuluvni uch turli boʻlishiga dalolat qiladi.
- Dinda ham aqidaviy, ham amaliy chuqur ketish. Bu tur ostidagi haddan oshishning shakllari juda xilma-xildir.
- Qurʼoni karimda, yaʼni uning tafsirida chuqur ketish yoki undagi oyatlarni taʼvil qilishda oʻzi boʻlib turgan gʻuluv jihatlarini quvvatlash uchun maʼnoni burish yoki uni qiroat qilishda haddan tashqari oshirib yuborish yoki shulardan boshqa jihatlarda chuqur ketib haddidan oshish.
- Ilmda chuqur ketish, jumladan soʻzlarni oʻz maʼnosidan boshqa maʼnoga oʻzgartirib talqin qilish.
