АБУ ҲАСАН СAҒОНИЙ ИЛМИЙ ФАОЛИЯТИ (“САҲИҲУЛ БУХОРИЙ”НИНГ “БАҒДОДИЙ” НУСХАСИ КОДИКОЛОГИК ТАВСИФИ)(2-қисм)

Абу Ҳасан Сағонийнинг ҳадис илмига оид “Машариқул анвор”, “Таъзизу байтил Ҳаририй”, “Китабул масобиҳуд дажи”, “Шамсул муниро”, “Шарҳул Бухорий”, “Дуррус саҳоба фи маърифати ва фаятис фаятис саҳобати”, “Китабуз зуъафа”, “Китубул фароиз”, “Шарҳу абятул муфассал”, “Такмилатул азизи”, “Китабут тасриф”, “Манасикул ҳаж” [11: 155-156] каби асарлари мавжуд. Мазкур асарлар Туркия, Сурия, Франция, Британия, Ҳиндистон, Эрон, Миср кутубхона фондларида сақланади.

Алломанинг “аш-Шаварид фил луға”, “Тавшиҳ ад-дурайдия”, “Китабул аздод”, “Китабу ан-фиъан” , “Китабул ифтиъал”, “Китабул аруз”, “Китабул мафъул”, “Китабул ғодад”, “Асмаул асад”, “Асмауз зиъб” [13: 53] каби бошқа асарлари бор.

Шунингдек, “Саҳиҳул Бухорий” нинг “Бағдодий” (“Сaғоний”) нусхаси  Абу Ҳасан Сaғоний тарафиндан кўчирилган бўлиб, бу тўрт дона қўлёзмаларнинг асл нусхаси Туркиядаги Сулаймония кутубхона фондининг Домод Иброҳим Пошо бўлимида сақланмоқда.

№266 рақамдаги нусханинг тавсифи; Асар насх ёзувида хаттот Ҳусайн ибн Юсуф ибн Али Вастоний томонидан кўчирилган. Қўлёзманинг 1^а варағида “Бу нусха вақфи Домод Иброҳим Пошоники”, “Ҳаза … фима вақфуҳу би ихлоси ан-нияти сиҳҳатил хойру вал ҳасанот ас-содрул аъзам вал муҳри ма яшаул афҳаму Иброҳим Пошо … бил хойри вазирил ҳазратус Султон Шозамий Аҳмадхон холладат хулафо ила инқорозод даврон” сўзлари билан ёзилган иккита муҳр келтирилган.

Асар “Ваҳий китоби” (Кайфа кана бадъул ваҳий) 1-ҳадисдан бошланган.

باب كَيْفَ كَانَ بَدْءُ الْوَحْيِ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَقَوْلُ اللَّهِ جَلَّ ذِكْرُهُ إِنَّا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ كَمَا أَوْحَيْنَا إِلَى نُوحٍ وَالنَّبِيِّينَ [4: 16^б]

Охири эса, “Эътикоф китоби” (“Китабул эътикоф”) 2046-ҳадисда тугалланган.

…عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا أَنَّهَا كَانَتْ تُرَجِّلُ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَهِيَ حَائِضٌ وَهُوَ مُعْتَكِفٌ فِي الْمَسْجِدِ وَهِيَ فِي حُجْرَتِهَا يُنَاوِلُهَا رَأْسَهُ

[4: 238^а]

Асарнинг колофон қисмида хаттот Ҳусайн ибн Юсуф ибн Али Вастоний: “Имом аллома Розиддин Ҳасан ибн Муҳаммад Сағоний хати билан ёзилган нусхасидан ҳижрий 832/1429 йили робиус сони/ январь ойининг охирги жума куни Табриз шаҳрида кўчирдим [4: 238^а]” дея таъкидлаган. Мазкур асарнинг кейинги боби “Савдо-сотиқ китоби” (“Китабул буйуъ”) дан бошланади” – дея келтирган.

قد وقع الفراغ من كتابة الربع الاول من الصحيح الفاخر للامام العالم امام الدنيا ابى عبد الله محمد بن اسمعيل الجعفي البخاري الانصاري اعل الله درجته من النسخة المنقولة عن النسخة المحررة بخط الامام العلامة رضي الدين الحسن بن محمد الصغاني رحمة الله عليه يوم الجمعة اواخرالربيع الثاني سنة اثنتين وثلثين ثمانمائة على يد صاحبه العبد الفقير حسين بن يوسف الوسطاني فى بلدة الموحدين تبريز عفاالله عنه و عن والديه و احسن اليهما و اليه و وفقه لاتمام ثلثة ارباعه واستفادته واذنه بانبي و عترته و الحمد الله رب العالمين حمدا …فى.نعمة و يكا .. فى مزيده[4: 238^а]

№267 рақамдаги нусханинг тавсифи; Асар насх ёзувида хаттот Ҳусайн ибн Юсуф ибн Али Вастоний томонидан кўчирилган. Қўлёзманинг 1^а варағида юқорида келтирилган муҳрлар мавжуд. [5: 1^а].

 Асар “Савдо-сотиқ китоби” (“Китабул буйуъ”) 2047-ҳадисдан бошланган.

خَيْرٌ مِنْ اللَّهْوِ وَمِنْ التِّجَارَةِ وَاللَّهُ خَيْرُ الرَّازِقِينَ وَقَوْلِهِ لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ حَدَّثَنَا أَبُو الْيَمَانِ حَدَّثَنَا شُعَيْبٌ عَنْ .

 [5: 16^а]

 Охири эса, “Саҳобаларнинг фазилати” (Китабул фазоил ас-саҳоба) 3775-ҳадисда тугалланган.

عَادَ إِلَيَّ ذَكَرْتُ لَهُ ذَاكَ فَأَعْرَضَ عَنِّي فَلَمَّا كَانَ فِي الثَّالِثَةِ ذَكَرْتُ لَهُ فَقَالَ يَا أُمَّ سَلَمَةَ لَا تُؤْذِينِي فِي عَائِشَةَ فَإِنَّهُ وَاللَّهِ مَا نَزَلَ عَلَيَّ الْوَحْيُ وَأَنَا فِي لِحَافِ امْرَأَةٍ مِنْكُنَّ غَيْرِهَا[5: 268^б]

Асарнинг колофон қисмида хаттот Ҳусайн ибн Юсуф ибн Али Вастоний: “Имом аллома Розиддин Ҳасан ибн Муҳаммад Сағоний хати билан ёзилган нусхасидан ҳижрий 831/1428 йили муборак Рамазон ойида “Саҳиҳул Бухорий” асарининг биринчи жилдини ёзишни бошладим. Иккинчи жилди – “Саҳобаларнинг фазилати” китобини эса 32/1429 йил Зулҳижжа ойида, Табриз шаҳрида кўчирдим [5: 268^б]” – дея таъкидлаб келтирган. Мазкур асарнинг кейинги боби “Саҳобаларнинг фазилати китоби” (Китабул фазоил ас-саҳоба) дан бошланади” – дея келтирган.

قد الفراغ من كتابة النصف الاول من الصحيح الفاخر للامام العالم امام الدنيا ابى عبد الله محمد بن اسمعيل الجعفي البخاري الانصاري اعل الله درجته من النسخة المنقولة عن النسخة المحررة بخط الامام العلامة رضي الدين الحسن بن محمد الصغاني رحمة الله عليه مع قلة فراغ البال و كثرة الحزن و الملال و المذاكرة مع الاخوان بالقيل و المقال ببلدة الموحدين تبريز حماها الله عن الزلزل العبد الفقير حسين بن يوسف الوسطاني عفاالله عنه و عن والديه و احسن اليهما و اليه يوم الجمعة قبل صلوتها سلح ذي الحجة حجة اثنتين وثلثين ثمانمائة و يتلوه النصف الثانى مفتتحا بمناقب الانصار وفق الله لاتمامه بحرمة الابرار و قد اتفق الاشتغال بكتبه النصف الاول فى خلال سنة عشر شهرا و كان الابتداء بكتبته غرة الشهر المبراك رمضان سنة احدى و ثلثبن و ثمانمائة و الحمد الله رب العالمين و الصلوة و السلم على خير خلقه محمد و اله الطايبين الطاهرين اجمعين. [5: 268^б]

Қўлёзманинг 268^а варағида Ҳусайн ибн Юсуф ибн Али Вастоний: “Бу “Саҳиҳул Бухорий” нусхаси Имом Бухорий ҳаётлик пайтида аллома Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Юсуф Фирабрий томонидан кўчирилган. Қўлёзманинг аҳамиятли жиҳати шундаки, нусхада келтирилган ҳадислар махсус белгилар билан ажратилган. Масалан, Фирабрий кўчирган нусхаси ف (ф) ҳарфи билан кўрсатилган. Унинг нусхасига мувофиқ келмайдиган ҳадисларга ْ (нуқта) белгиси қўйилган. Агар нусха чўзиқ  فا(фа ҳарф устига нуқта белгиси) билан бўлса, Фирабрий нусхасига тўғри келган. Абдуллоҳ ибн Аҳмад Ҳамавий кўчирган нусхада эса  ح(ҳ) ҳарфи қўйилган. Абу Ҳайсам Муҳаммад ибн Маккий Кушмиҳоний кўчирган нусхага ه (ҳ) ҳамда Абу Исҳоқ Иброҳим ибн Аҳмад Мустамлий кўчирган нусхага س (с) ҳарфи қўйилган. Шунингдек, Абулҳайсам ва Абу Исҳоқ Мустамлий кўчирган нусхалардаги ҳадислар سه (с ва ҳ) ҳарфлар билан белгиланган. Давоми бор…

1. Alamul mahtutot van Navadir. – Dubay. – 488-518
2. https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%B8%D0%BC%D0%B1%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80
3. Madad Qadri “Life and works of al-Imam al-Saghani al-Lahori” Hydarabad, Sind university research journal c.5, s.67-80, 1966.
4. №266 Домод Иброҳим Пошо фонди. Б. 238^а варақ.
5. №267 Домод Иброҳим Пошо фонди. Б. 1^а варақ.
6. №268 Домод Иброҳим Пошо фонди. Б-280^а варақ.
7. №269 Домод Иброҳим Пошо фонди. Б. 266^б варақ.
8. Абу Бакр Аҳмад ибн Али Хатиб Ҳофиз Бағдодий. “Тарих Бағдод ав Мадинат ас-Салом”. 14 жилдли. – Байрут: Дарул кутуб ал-илмиййа, 1997.
9. Абу Саъд Абдукарим ибн Муҳаммад ибн Мансур Самъоний Тамимий. “Ал-Ансоб” 5 жилдли. Абдуллоҳ Умар ал-Борудий таҳрири остида. – Байрут: Дорул фикр,1998.
10. Абулфидо Зайниддин Қосим ибн Қутлубуғо Судуний “Тожут-тарожим” Дарул қолам матбаа, Байрут.: 1992. – Б. 155. Шамсиддин Муҳаммад ибн Аҳмад ибн Усмон Заҳабий “Сийра аъламун нубало” Ж.23, – Б. 284
11. Абулфидо Зайниддин Қосим ибн Қутлубуғо Судуний “Тожут-тарожим” Дарул қолам матбаа, Байрут.: 1992. – Б. 155-156
12. Ибн Саи “ад-Дур ат-тамин” Б-344, Ибн Фувати “Талхис мажмуа ал-адаб фи муъжамул алқоб” – Б. 490
13. Муҳаммад Абдулҳай Лакнавий Ҳиндий “ал-Фавоид ал-баҳия фи тарожими ал-ҳанафия” Ҳуқуқул матбаа маҳфуза. – Миср.: 1906 й. Б-5
14. Муҳаммад Абдулҳай Лакнавий Ҳиндий “ал-Фавоид ал-баҳия фи тарожими ал-ҳанафия” Ҳуқуқул матбаа маҳфуза. – Миср.: 1906 й. Б-5 Абулфидо Зайниддин Қосим ибн Қутлубуғо Судуний “Тожут-тарожим” Дарул қолам матбаа. – Байрут.: 1992. – Б. 155.
15. Нажмиддин Умар ибн Муҳаммад ибн Аҳмад ан-Насафий. “Китоб ал-қанд фи зикр уламо Самарқанд” / Назар Муҳаммад ал-Форёбий таҳрири остида. – “ал-Мамлака ал-арабийа ас-Саудийа”: Мактабатул-Кавсар,
16. Ҳожи Халифа. “Кашф аз-зунун ан асами ал-кутуб ва-л-фунун” 2 жилдли. – Истанбул, 1941-43.
17. Шамсиддин Муҳаммад ибн Аҳмад ибн Усмон Заҳабий “Сийра аъламун нубало” Ж.23, – Б. 282-283. Муҳаммад Абдулҳай Лакнавий Ҳиндий “ал-Фавоид ал-баҳия фи тарожими ал-ҳанафия” Ҳуқуқул матбаа маҳфуза, – Миср.: 1906 й. – Б. 63.
18. Шамсиддин Муҳаммад ибн Аҳмад Заҳабий. “Сийар аълом ан-нубало” 23 жилдли. – Байрут: Муассасат ар-рисола, 1992.
19. الاضداد للصغانى بين تقاليد الاستشراقية و العربية Majallatu Ma’had al-Mahtutotil arabiyya, c.59, sy.2, 1437/2015 Kahire, s.193-218.
20. توظيف المثل عند الصاغاني فى مقدمة العباب الزاخر و الباب الفاخر Мажаллатуд диросатил лўғавия 15,sy.3, 1434 Riyad.